Ví dụ (56):
Cô Thủy: Thí dụ như: Vùng Xuân Lộc của tỉnh nào, biết hông?
Khi nghe câu hỏi này, ai cũng biết là sẽ phải trả lời là “Tỉnh Đồng Nai” nhưng nếu căn cứ vào hình thức của phát ngôn ta khó lòng phân biệt nó thuộc dạng nào.
ò Lưu ý:
Thứ nhất là khi khảo sát câu hỏi của giáo viên ở trường phổ thông ta thấy
có một dạng câu cũng xuất hiện các yếu tố đánh dấu đó là câu hỏi như:
Cô Chi: Bây giờ tất cả các bạn nhìn lên bảng dùm cô ha! Lời tâm sự trên, cô hỏi các bạn lời tâm sự trên là của của ai? Và trích trong tác phẩm nào? Cô mời tất cả các bạn! Cô nói là không thể
quên mà tại sao có mấy cánh tay như thế này nhỉ? Rồi, cô mời bạn!
HS1: (trả lời rất nhỏ)
Cô Chi: Như vậy bây giờ cô hỏi các bạn, chú ý cô hỏi nha là qua lời khuyên của ông với vua Trần về kế sách giữ nước đó, các em thấy là nổi bật, nổi lên là mấy ý?
Trong những phát ngôn này, xuất hiện những từ mà làm ta dễ liên tưởng đến một từ mang nghĩa nghi vấn là vị từ ngôn hành “hỏi” hay “đố”. Khi xuất hiện trong câu hỏi nó không bao giờ nằm trong mệnh đề hỏi mà
thường đứng trong một mệnh đề khác và mệnh đề chứa nó thường dùng để mở
đầu, để dẫn nhập cho hành vi hỏi.
Thứ hai là, để tránh lặp lại nhiều lần một câu hỏi giáo viên có thể thay
thế bằng hình thức tỉnh lược đó là giữ lại các yếu tố nghi vấn. Song
trong thực tế giảng dạy chúng tôi nhận thấy trong những điều kiện nhất
định đôi khi giáo viên đã tỉnh lược cả những yếu tố nghi vấn và thay thế
nó bằng một từ như “hả”, “hở”, “hửm”… hoặc thậm chí là bằng điệu bộ như dướn mày, đưa mặt hướng về phía học sinh….
Như vậy, nếu không thể lấy điệu bộ là một câu hỏi vì đấy không phải là
tín hiệu ngôn ngữ thì việc sử dụng các từ “hả”, “hở”, “hửm” trong quá trình dạy học cũng nên coi là một câu hỏi. Song cần phải căn
cứ vào ngữ cảnh thực tế mới có thể xác định được giá trị ngôn trung của
nó có phải là giá trị ngôn trung của câu hỏi trực tiếp hay không.
